İsa Mesih'e ait bazı gerçekler
Kuşkusuz, İsa Mesih Tanrı Sözünün esas kişisidir. Bu nedenle Tanrı Sözüne göz atıp, İsa'nın kim olduğuna dair Tanrı Sözünün bize anlattığı bazı gerçekleri görmemiz son derece önemlidir. "Bazı" sözcüğünü kullanıyorum, çünkü bunun gibi bir makalede Kutsal Kitap'ın İsa'nın kim olduğu hakkında söylediği her şeyi incelemek imkansızdır. Bununla birlikte, bugün işleyeceğimiz konuların İsa Mesih'in değerini anlamamıza ve O'nun bizim için ne anlama geldiğini daha iyi kavramamıza yardımcı olacağını umuyorum.
1. İsa Mesih: Tanrı'nın Oğlu
İsa Mesih'e ait gerçekler hakkında araştırmamıza başlamak için Yuhanna 10:35-36 bölümüne göz atacağız. İsa, orada bazı Yahudilerle sohbeti sırasında, şu sözleri söyledi:
Yuhanna 10:35-36
"Tanrı, kendilerine sözünü gönderdiği kimseleri ilahlar diye adlandırır. Kutsal Yazı da geçerliliğini yitirmez. Baba beni kendine ayırıp dünyaya gönderdi. Öyleyse `Tanrı'nın Oğluyum' dediğim için bana nasıl `Küfür ediyorsun' dersiniz?"
Bu pasajdan anladığımız üzere, İsa Tanrı'nın Oğlu olduğunu yani Tanrı'nın O'nun babası olduğunu söylemiştir. Bu nedenle, gördüğümüz ilk gerçek İsa'nın Tanrı'nın Oğlu olduğudur. İsa Mesih'in gerçekten Tanrı'nın Oğlu olduğu diğer birçok Kutsal Yazılar tarafından tanık olunmuştur. Örneğin; melek Meryem'e İsa'nın annesi olacağını duyururken, aynı zamanda İsa'ya Tanrı Oğlu denileceğini söylemiştir. Gerçekten de Luka 1:35 şu ifadeleri kullanır:
Luka 1:35
"Melek ona [Meryem'e] şöyle cevap verdi: "Kutsal Ruh senin üzerine gelecek, en yüce Olan'ın gücü senin üstüne gölge salacak. Bunun için doğacak olana kutsal, Tanrı Oğlu denecek."
Üstelik, Tanrı iki defa; ilki İsa'nın vaftizinde (Matta 3:16-17) ve diğeri dağda görünümünün değişiminde (Matta 17:5) onu açıkça Kendi Oğlu olarak ilan etmiştir. Gerçektende, ilgili pasajlar bize şu açıklamalarda bulunmaktadırlar:
Matta 3:16-17
"İsa vaftiz olur olmaz sudan çıktı. O anda gökler açıldı ve İsa, Tanrı'nın Ruhunun güvercin gibi inip üzerine konduğunu gördü. Göklerden gelen bir ses de şöyle dedi: "Sevgili Oğlum budur, O'ndan hoşnudum."
Ayrıca: Matta 17:5 der ki
"Petrus [içerik için Matta 17:1-4'e bakınız] hâlâ konuşurken, parlak bir bulut birden onları gölgeledi. Buluttan gelen bir ses, "Sevgili Oğlum budur, O'ndan hoşnudum. O'nu dinleyin!" dedi.
Bunların yanısıra, İsa'nın gerçekten Tanrı'nın Oğlu olduğunu gösteren bir diğer kanıt; Tanrı'nın onu ölümden diriltmesidir. Romalılar 1. bölüm şöyle anlatır:
Romalılar 1:1, 3-4
"İsa Mesih'in kulu, .....Pavlus'tan selam!......Bedence Davut'un soyundan doğan Rabbimiz İsa Mesih'in, kendi kutsal ruhu sayesinde
ölümden dirilişiyle Tanrı'nın Oğlu olduğu kudretle
ilan edildi."
Yukarıdaki ifadelere, İsa'nın Tanrı'nın Oğlu olduğunu duyuran birçok diğer kayıtları ekleyebiliriz1. Bu nedenle, gördüğümüz ilk gerçek İsa'nın Tanrı'nın Oğlu olduğudur.
2. İsa Mesih: Dünyanın Kurtarıcısı
İsa Mesih'in Tanrı'nın Oğlu konusunu işledikten sonra, İsa'nın kim olduğuna dair bazı diğer gerçekleri görmek için ilerleyelim. Başlamak için 1. Yuhanna 4:14 bölümüne gideceğiz. Şöyle okuruz:
1. Yuhanna 4:14
"Biz gördük ve tanıklık ediyoruz ki Baba, Oğlunu dünyanın Kurtarıcısı olarak gönderdi.
"
Ayrıca Yuhanna 12:47 bölümünde İsa der ki:
"Sözlerimi işitip de onlara uymayanı ben yargılamam. Çünkü ben dünyayı yargılamaya değil, dünyayı kurtarmaya geldim."
Kurtuluş, onu mümkün kılacak birini, bir kurtarıcıyı gerektirir. Yukarıdaki pasajın açıklığa kavuşturduğu gibi, bu kurtarıcı Rab İsa Mesih'tir. Romalılar 10:9 bölümünde açıklandığı şekliyle:
Romalılar 10:9
"İsa'nın Rab olduğunu ağzınla açıkça söyler ve Tanrı'nın O'nu ölümden dirilttiğine yürekten iman edersen, kurtulacaksın."
Üstelik Elçilerin İşleri 4:12 İsa hakkında şu ifadeleri kullanmıştır:
"Başka hiç kimsede kurtuluş yoktur. Bu göğün altında insanlara bağışlanmış, bizi kurtarabilecek başka hiçbir ad yoktur."
Kurtuluş, İsa Mesih olmadan imkansız olup, O'nun Rab olduğunu itiraf etmek ve Tanrı'nın onu ölümden dirilttiğine iman etmek dışında hiçbir şekilde edinilemez. Bu açıdan, İsa'nın kim olduğunu gördüğümüz ikinci gerçek; kurtuluşun tek ondan geldiği Kurtarıcı sıfatını taşımasıdır.
3. İsa Mesih: Rab
Tanrı Oğlu ve Kurtarıcı haricinde, İsa Mesih için kullanılan diğer bir isim Rab sözüdür. "Rab" sözü ile ilgili olarak şunları söyleyebiliriz; otorite konumunda olan birisi ve patron anlamını taşıyan Grekçe bir sözcük olan "kurios"un tercümesidir2. İsa Mesih'in gerçekten otorite konumunda olduğu, Kutsal Kitap'ta 82 defa "Rab İsa Mesih" olarak adlandırılmasıyla açıklığa kavuşturulmuştur. Bunun dışında, Kutsal Kitap'ta onun egemenlik ve otoritesine işaret eden, Filipeliler 2:9-11 gibi birçok ayet mevcuttur. Şöyle okuruz:
Filipeliler 2:9-11
"Bunun için de Tanrı O'nu [İsa'yı] pek çok yükseltti ve O'na her adın üstünde olan adı bağışladı. Öyle ki, İsa'nın adı anıldığında göktekiler, yerdekiler ve yer altındakilerin hepsi diz çöksün ve her dil, Baba Tanrı'nın yüceltilmesi için İsa Mesih'in Rab olduğunu açıkça söylesin.
Aynı zamanda 1. Korintliler 15:24-28 der ki:
"Bundan sonra Mesih, her yönetimi, her hükümranlığı ve gücü ortadan kaldırıp egemenliği Baba Tanrı'ya teslim ettiği zaman son gelmiş olacak. Çünkü Tanrı bütün düşmanlarını O'nun ayakları altına serinceye dek O'nun egemenlik sürmesi gerekir. Ortadan kaldırılacak son düşman ölümdür. "Tanrı her şeyi Mesih'in ayakları altına sererek O'na [İsa'ya]bağımlı kıldı." Bu "her şey O'na [İsa]bağımlı kılındı" sözünün, her şeyi Mesih'e bağımlı kılan Tanrı'yı içermediği açıktır. Her şey Oğul'a [İsa'ya]bağımlı kılınınca, o zaman Oğul da her şeyi kendisine bağımlı kılan Tanrı'ya bağımlı olacaktır. Öyle ki, Tanrı her şeyde her şey olsun."
Yukarıdaki pasajların açıklık getirdiği üzere, her şey ve herkes İsa'nın ayaklarına serilir ya da serilecektir. "Her şeyi ona bağımlı kılan" ve İsa'nın kendisinin tebası olduğu Tanrı tek istisnadır. Tanrı dışında herkes İsa'ya bağımlı kılınmıştır, öyle ki; "her dil, Baba Tanrı'nın yüceltilmesi için İsa Mesih'in Rab olduğunu açıkça söylesin."
4. İsa Mesih: inanlılar topluluğunun (kilisenin) başı
İsa Mesih sadece patron değildir, aynı zamanda o baştır, ona iman edenlerin bedeninin başı, patronudur diğer bir ifadeyle; O "kilise"nin başıdır. Gerçektende Koloseliler 1:18 der ki:
Koloseliler 1:18
"Bedenin, yani inanlılar topluluğunun başı O'dur.[İsa Mesih]"
Aynı zamanda Efesliler 4:15-16 söyle demiştir:
"Tersine, sevgiyle gerçeğe uyarak bedenin başı olan Mesih'e doğru her yönden büyüyeceğiz. O'nun önderliğinde bütün beden, [kilise]her eklemin yardımıyla kenetlenmiş ve kaynaşmış olarak, her üyesinin düzenli işleyişiyle büyüyüp sevgide gelişiyor."
Yukarıdaki pasajların kesinlik kazandırdığı gibi, kilise bir bina değil, Rab'bi, patronu, İsa'yı kabul eden ve bütün yüreğiyle Tanrı'nın onu ölümden dirilttiğine iman eden her birimizin oluştürduğu bir bedendir. 1. Korintliler 12. bölümünün beden ve bedenin üyeleri hakkında söz ettiği üzere:
1. Korintliler 12:12, 14, 18, 27
"Beden bir olmakla birlikte birçok üyeden oluşur ve çok sayıda olan bu üyelerin hepsi de tek bir beden oluşturur. Mesih de böyledir.....İşte beden bir üyeden değil, birçok üyeden oluşur.....Gerçekte Tanrı, bedenin her bir üyesini dilediği biçimde bedene yerleştirmiştir.....Sizler Mesih'in bedenisiniz, ayrı ayrı da bu bedenin üyelerisiniz."
Ayrıca 1. Korintliler 11:3 bölümü der ki:
"Ama şunu da bilmenizi isterim: her erkeğin başı Mesih, kadının başı erkek ve Mesih'in başı Tanrı'dır."
Her birimiz Mesih'in bedeninin birer üyesiyiz ve Mesih'i Rab olarak aldık. Hepimiz birlikte aynı zamanda kendisinin başı Tanrı olan Mesih'e sahip olan kilisenin, Mesih'in bedenini oluşturmaktayız (1.Korintliler 11:3). Gerçek bir bedende olduğu gibi, baş kararları alan ve bedenin yaptığı her şeyden sorumlu olan bir parçadır, aynı şekilde Mesih'te kilisede bu konumdadır: O (sadece ve sadece o) bir bütün olarak bedenin ve üyeler olarak her birimizin nasıl fonksiyon göstereceğimize karar vermekten sorumludur. O kilisenin başıdır, bizler ise onun üyeleriyiz ve Tanrı O'nu memnun etmek için kiliseye bizi yerleştirendir. Elimin başıma itaat ettiği gibi, kilisenin üyeleri olarak bizler de kilisenin başı olan Mesih'e itaat etmeliyiz. O, kilisedeki Baş konumu elinde tutan kişidir. Düzgün işleyen tüm diğer üyeler, bedenin işlevini yerine getirmesi için gereklidirler.
5. İsa Mesih: Tanrı'ya giden tek yol
Şimdiye kadar, İsa'nın kim olduğuna dair birçok gerçek görmemizle birlikte, liste burada sona ermemektedir. Yuhanna 14:6 bölümünün açıklık getirdiği üzere:
Yuhanna 14:6
"İsa ona, "Yol, gerçek ve yaşam ben'im" dedi. "Benim aracılığım olmadan Baba'ya kimse gelemez."
"İsa, yol, gerçek ve yaşamdır. Söylediği üzere, onsuz hiç kimse Tanrı'ya gidemez yani; Tanrı'ya giden tek yol odur. Açıkça, bunun anlamı; tüm farklı dinlerin desteklediği görüşler, tek gerçek Tanrı'dan tamamen uzaklaştıran farklı yollardır. Az önce okuduğumuz yazılara göre, Tanrı'ya giden TEK bir yol vardır, o yol da Rab İsa Mesih'tir. O olmadan kimse Tanrı'ya gidemez.
6. İsa Mesih: Tanrı'yla insanoğlu arasındaki tek aracı
Tanrı'ya giden tek yol olmasının yanısıra, İsa Mesih: Tanrı'yla insanoğlu arasındaki tek aracıdır. 1. Timoteyus 2:5 der ki:
1. Timoteyus 2:5
"Çünkü tek bir Tanrı ve Tanrı ile insanlar arasında tek bir Aracı vardır. Bu da .... Mesih İsa'dır."
Bu pasaja ait bir kanıt olduğuna göre, "Tanrı'ya giden birçok yol" görüşüyle birlikte "Tanrı ve insanoğlu arasında birçok aracı olduğu" düşüncesi Kutsal Kitap'a göre yanlıştır3. Yukarıdaki ayetin açıkladığı şekliyle, Tanrı ve insanoğlu arasında TEK ve sadece TEK bir aracı bulunur, o aracı da Mesih İsa'dır. Bizim adımıza aracı olması için Tanrı'nın atadığı tek aracı O'dur ve O bu görev için uygundur.
7. İsa Mesih: Yaşam ekmeği
İsa Mesih'in kim olduğu hakkında daha fazla bilgi Yuhanna 6:35'te verilmiştir. Şöyle okuruz:
Yuhanna 6:35
"İsa, [Yahudilere] "Yaşam ekmeği ben'im. Bana gelen asla acıkmaz, bana iman eden hiçbir zaman susamaz" dedi."
Aynı zamanda Yuhanna 6:47-48
tekrarlamaktadır:
"Size doğrusunu söyleyeyim, iman edenin sonsuz yaşamı vardır.
Yaşam ekmeği benim."
İsa Mesih ona gelen bir kimsenin asla acıkmayacağı ve asla susamayacağı sözünü vermiştir. O, kendisinin yaşam ekmeği olduğunu söylemiştir. Hepimiz yiyecek ve suyun hayatımız için ne kadar önemli olduğunu bilmekteyiz. Bununla birlikte, onların bolluğu bile yetmiş veya seksen yıllık ortalama ömrün çok daha fazlasını bize veremez, İsa Mesih diye çağrılan ekmek ise bizlere sonsuz yaşamı sunar. Peki nasıl? Bunu daha önce gördük: İsa'nın Rab olduğunu itiraf edip, Tanrı'nın O'nu ölümden dirilttiğine iman ederek (Romalılar 10:9).
8. İsa Mesih: yaşam ışığı
İsa'nın yaşam ekmeği olmasının haricinde, O aynı zamanda kendisini izlediğimiz takdirde, yaşam ışığına sahip olacağımız kişidir. Yuhanna incili der ki:
Yuhanna 8:12
"İsa yine halka seslenip şöyle dedi: "Ben dünyanın ışığıyım. Benim ardımdan gelen, asla karanlıkta yürümez, yaşam ışığına sahip olur."
Yuhanna 12:46
"Bana iman eden hiç kimse karanlıkta kalmasın diye, dünyaya ışık olarak geldim."
Hayatta kalmamız için ekmek ve suya ihtiyacımız olduğu gibi, aynı şekilde yaşamda yürüyüşümüz ışığı gerektirecektir, böylelikle emniyette olup nereye gittiğimizi bilebiliriz. İsa Mesih karakteristik olarak söylediği gibi:
Yuhanna 12:35
"Karanlıkta yürüyen nereye gittiğini bilmez."
Karanlıkta yürüdüğümüzde nereye gittiğimizi bilemeyiz. İşte bu nedenle ışığa ihtiyacımız vardır. Ancak, fiziksel ve yapay ışık ayaklarımızın üzerine yürümemiz için yeterli iken, yaşam yürüyüşümüzde açıkça kafi değildir. Bu yürüyüş için farklı bir ışığa , yaşam ışığına ihtiyaç duyarız. Peki bu ışığa nasıl sahip olunur? İsa Mesih'i izleyerek. Yukarıdaki pasajların bize belirttiği üzere; yol, gerçek ve ışık olan İsa'yı izlersek, karanlıkta yol almayacağız, yaşam ışığının sahip olacağız.
9. İsa Mesih: kapı
İsa'Mesih'in kimliğine dair başka bir gerçeği görmek için Yuhanna 10 bölümüne göz atacağız. Şöyle okuruz:
Yuhanna 10:7-10
"Bunun için İsa yine, "Size doğrusunu söyleyeyim» dedi, "ben koyunların kapısıyım. Benden önce gelenlerin hepsi hırsız ve hayduttu, ama koyunlar onları dinlemedi. Kapı ben'im. Bir kimse benim aracılığımla içeri girerse kurtulur. Girer, çıkar ve otlak bulur. Hırsız ancak çalıp öldürmek ve yok etmek için gelir. Bense insanlar yaşama, bol yaşama sahip olsunlar diye geldim."
Burada İsa bize kendisi hakkında ve O'nu izleyenlere ne olacağı konusunda daha fazla bilgi vermek için mecazi anlatım kullanmaktadır. Bu benzetmede İsa kendisini kapı olarak tanıtmaktadır. Bu mecazi anlatımın anlamı ile ilgili olarak; hepimiz biliriz ki; kapı şu anda bulunduğumuz yerden başka bir yere girmemizi sağlayan bir araçtır. Bu nedenle, Tanrı Sözü İsa'yı kapı olarak sunduğunda, bize anlatmak istediği, onun aracılığıyla şu anda bulunduğumuz yerden farklı bir yere girebileceğimizdir. Şayet birisi bu yerin nasıl bir yer olduğunu sorarsa, yanıt İsa Mesih'in kendisi tarafından verilir. Anlattığı üzere: "Kapı ben'im. Bir kimse benim aracılığımla içeri girerse kurtulur. Girer, çıkar ve otlak bulur." Bunları sırayla ele alırsak; eğer bir kimse kapı aracılığıyla içeri girerse, ki; o kapı İsa'dır, başka bir ifadeyle; Rab İsa'yı ağzıyla açıkça kabul edip, bütün yüreğiyle Tanrı'nın onu ölümden dirilttiğine iman ederse, (Romalılar 10:9) kurtulacaktır. Üstelik, "girip çıkabilir" yani; özgür olacaktır. Bunun da sonuç olarak anlamı; bir kimse İsa'nın kapısının dışında kaldığı sürece özgür değildir. Bu konu kurtulamayan insanlardan bahseden 2. Korintliler 4:3-4 bölümlerinde görülebilir:
2 Korintliler 4:3-4
"Yaydığımız müjde örtülü ise de, mahvolanlar için örtülüdür. Tanrı'nın görüntüsü olan Mesih'in yüceliğini bildiren müjdenin ışığı imansızların üzerine doğmasın diye bu çağın ilahı onların zihinlerini kör etmiştir."
Körken özgürlük için konuşabilir misiniz? Rahatça "ileri geri" hareket edebilir misiniz? Tabii ki hayır! Kişi yalnızca Mesih'in kapısından girdiği takdirde, gerçekten Şeytan'ın esaretinden kurtulur ve gerçek bir özgürlüğün tadını çıkarır.
Son olarak, İsa'nın kapısından geçtiğinde bir kimsenin bulacağı diğer bir şey otlaktır. İsa'nın koyun mecazi anlatımını kullandığını hatırladığımız takdirde, otlağın önemini kavrayabiliriz. İnsan için yiyecek ne ise koyun içinde otlak odur. Bir koyunun iyi bir otlak bulduğunda ne kadar memnun olduğunu düşünürsek, İsa Mesih'in kapısından geçen kişinin de ne kadar memnun olacağını idrak edeceğizdir.
10. İsa Mesih: İyi çoban
Koyunlar için bir kapı olmasının dışında, İsa aynı zamanda koyunların (bizim) ihtiyacı olan iyi bir çobandır. Gerçekten de Yuhanna John 10:11, 14-15 der ki:
Yuhanna 10:11, 14-15
"Ben iyi çobanım. İyi çoban koyunları uğruna canını verir...........Ben iyi çobanım. Benimkileri tanırım. Baba beni tanıdığı, ben de Baba'yı tanıdığım gibi, benimkiler de beni tanır. Ben koyunlarımın uğruna canımı veririm."
Sürünün güvende olması için, sürüye iyi bakacak iyi bir çobana ihtiyaç vardır. Şimdi soruya dönersek: yaşamımız için iyi bir çoban bulunuyor mu? başka bir ifadeyle; iyi bir çobanın koyunlarıyla ilgilendiği şekilde bizimle ilgilenecek olan biri var mı? Gördüğümüz üzere, yanıtımız evet biri vardır, olacaktır: O kişi Rab İsa Mesih'tir. Hakikaten, İsa Mesih kendisinin rehberliğine ve ilgisine ihtiyaç duyduğumuz iyi bir çobandır. Anlattığı üzere: "İyi çoban koyunları uğruna canını verir" ve O gerçekten bizim uğrumuza canını verdi. Efesliler 5:2 bölümü der ki4:
Aynı zamanda Efesliler 5:2
"Mesih bizi nasıl sevdiyse ve kendisini bizim için güzel kokulu bir sunu ve kurban olarak nasıl Tanrı'ya
sunduysa, siz de öylece sevgi yolunda yürüyün."
İsa, kendisini bizim uğrumuza feda ederek ne kadar iyi olduğunu kanıtladı. Bununla birlikte, O sadece iyi bir çoban değil, aynı zamanda onun rehberliğinde güven ve emniyette hissedebileceğimiz kudretli bir çobandır. Yuhanna 10:27-29'un anlattığı gibi:
Yuhanna 10:27-29
"Koyunlarım sesimi işitir. Ben onları tanırım, onlar da beni izler. Onlara sonsuz yaşam veririm; asla mahvolmayacaklar.
Onları hiç kimse elimden kapamaz. Onları bana veren Babam her şeyden üstündür. Onları Baba'nın elinden kapmaya kimsenin gücü yetmez."
Hiç kimse bizi çobanımızın elinden çekip alamaz, çünkü bizi koyun olarak ona veren Tanrı'dır ve hiç kimse Tanrı'nın elinden bir şeyi koparıp alamaz. Bu nedenle, İsa Mesih'e çobanımız olarak sahipken, gerçek anlamda kendimizi güven ve emniyette hissederiz çünkü en Yüce olan'ın koruması altındayız. O yüce varlık ise: Tanrı'dan başkası değildir.
11. Sonuç
Bu makalede, İsa'nın kim olduğuna ilişkin bazı gerçekleri inceledik. İsa'nın aşağıdaki niteliklere sahip olduğunu gördük:
i) Tanrı'nın Oğlu
ii) Dünyanın Kurtarıcısı
iii) Rab
iv) inanlılar topluluğunun (kilise) başı
v) Tanrı'ya giden tek yol
vi) Tanrı'yla insanoğlu arasındaki tek aracı
vii) yaşam ekmeği
viii) yaşam ışığı
ix) kapı
x) iyi çoban
Bu liste hiçbir şekilde geniş kapsamlı değildir. Tanrı Sözünü okuyarak keşfedilecek daha birçok konu muhakkak bulunmaktadır. Ancak bu makalede gördüğümüz konuların, İsa Mesih'in bizim için ne kadar büyük bir öneme sahip olduğunu bize göstermeye kafi olduğu inancındayım. Pavlus'un dua ettiği gibi bizim de; "sevgide köklenmiş ve temellenmiş olarak bütün kutsallarla birlikte Mesih'in sevgisinin ne denli geniş ve uzun, yüksek ve derin olduğunu anlamaya ve "bilgiyi çok aşan" bu sevgiyi kavramaya gücümüz yetsin." (Efesliler 3:18-19)
Dipnotlar
1. Kutsal Kitap'ın İsa'yı "Tanrı Oğlu" olarak adlandırması ayırtedici bir özelliktir.
2. "Kurios" sözcüğü Yeni Antlaşma'da 748 defa geçmekte ve çoğu zaman "Rab" olarak tercüme edilmektedir. "On -Line Bible"a ait sözlük tarafından verilen resmi anlamı: 1) birine ya da bir şeye sahip olan kişi, karar verme kudretine sahip, efendi, sahip, 1a) bir şeyin sahibi ve satıcısı 1a1) zilyet, kişinin üzerinde kontrol hakkına sahip, efendi 1a2) devletle ilgili olarak: egemen, prens, amir, Roma İmparatoru 1b) saygı ve hürmet manalı saygınlık ünvanı, kölelerin efendilerine hitap şekli, 1c) bu isim Tanrı'ya, Mesih'e verilmiştir.
3. Bazı mezheplerde birtakım bilinen isimler, İsa'ya ek olarak Meryem, Petrus ve sözde azizleri de "aracılar" olarak sunulmaktadır.
4. Galatyalılar 1:3-4, 2:20 ve Titus 2:14 bölümlerine de bakınız.