Μετάνοια
Στους Κριτές 10, βρίσκουμε τους Ισραηλίτες να πολεμούν ενάντια στους Αμμωνίτες. Ο στίχος 6 του κεφαλαίου αυτού συνοψίζει την πνευματική κατάσταση του λαού Ισραήλ εκείνη την περίοδο:
Κριτές 10:6
«Και οι γιοι Ισραήλ έπραξαν πάλι πονηρά μπροστά στον Κύριο, και λάτρευσαν τους Βααλείμ, και τις Ασταρώθ και τους θεούς της Αράμ, και τους θεούς της Σιδώνας, και τους θεούς του Μωάβ και τους θεούς των γιων Αμμών, και τους θεούς των Φιλισταίων, και εγκατέλειψαν τον Κύριο, και δεν τον λάτρευσαν»
Όπως είχαν κάνει ήδη πολλές φορές στο παρελθόν, οι Ισραηλίτες εγκατέλειψαν τον Κύριο και ακολούθησαν τα είδωλα των διαφόρων εθνών τριγύρω τους. Αυτό φυσικά δεν άφησε τον Κύριο αδιάφορο. Οι στίχοι 7-9 του ίδιου κεφαλαίου μας λένε:
Κριτές 10:7-9
«Και ο θυμός του Κυρίου άναψε ενάντια στον Ισραήλ, και τους πούλησε στο χέρι των Φιλισταίων, και στο χέρι των γιων Αμμών. Και από εκείνο τον χρόνο κατέθλιψαν και καταδυνάστευσαν τους γιους Ισραήλ 18 χρόνια, όλους τους γιους Ισραήλ, που είναι πέρα από τον Ιορδάνη, στην γη των Αμορραίων, που είναι στην γη Γαλαάδ. Και οι γιοι Αμμών διάβηκαν τον Ιορδάνη για να πολεμήσουν και εναντίον του Ιούδα, και εναντίον του Βενιαμίν, και εναντίον του οίκου Εφραίμ. ώστε ο Ισραήλ βρίσκονταν σε πλήρη αμηχανία»
Το αποτέλεσμα της συμπεριφοράς του Ισραήλ ήταν πλήρη αμηχανία. Στο τέλος, οι λαοί τους θεούς των οποίων είχαν επιλέξει να υπηρετήσουν, έγιναν δυνάστες και διώκτες τους. Μέσα στην αμηχανία του ωστόσο, το Ισραήλ άρχισε πάλι να στρέφεται προς τον Κύριο. Ο στίχος 10 μας λέει:
Κριτές 10:10
«Και οι γιοι Ισραήλ βόησαν στον Κύριο, λέγοντας: Αμαρτήσαμε σε σένα, επειδή εγκαταλείψαμε τον Θεό μας και λατρεύσαμε τους Βααλείμ»
Όπως ο άσωτος υιός του κατά Λουκά, αποφάσισε να επιστρέψει σπίτι – ομολογώντας την αμαρτία του – όταν η κάποτε πλούσια γη χτυπήθηκε από την πείνα, έτσι και οι Ισραηλίτες, βρισκόμενοι σε πλήρη αμηχανία, επέστρεψαν στον Κύριο και ομολόγησαν την αμαρτία τους. Έπειτα, οι στίχοι 11-14 μας δίνουν την απάντηση του Κυρίου:
Κριτές 10:11-14
«Και ο Κύριος είπε στους γιους Ισραήλ: Δεν σας λύτρωσα από τους Αιγυπτίους, και από τους Αμορραίους, και από τους γιους Αμμών και από τους Φιλισταίους; Ακόμα και οι Σιδώνιοι, και οι Αμαληκίτες, και οι Μαωνίτες, σαν κατέθλιψαν. και βοήσατε σε μένα κι εγώ σας λύτρωσα από το χέρι τους. αλλ’ εσείς με εγκαταλείψατε, και λατρεύσατε άλλους θεούς. γι’ αυτό, δεν θα σας λυτρώσω πλέον. πηγαίνετε και βοήστε στους θεούς που διαλέξατε. αυτοί ας σας λυτρώσουν στον καιρό της αμηχανίας σας»
Το Ισραήλ ήταν ο λαός που ο Θεός είχε εκλέξει. Τους είχε σώσει επανειλημμένα, ξανά και ξανά, μόνο για να τους δει να τον προδίδουν για μια ακόμα φορά. Ωστόσο, δεν θα τους συγχωρούσε πλέον; Είχε η συγχώρηση Του φτάσει στο τέλος, και θα απέρριπτε το Ισραήλ για πάντα; Οι στίχοι 15-16α μας λένε τι οι Ισραηλίτες έκαναν μετά την απόκριση αυτή του Κυρίου.
Κριτές 10:15-16α
«Και οι γιοι Ισραήλ είπαν στον Κύριο: Αμαρτήσαμε. εσύ κάνε σε μας όπως είναι αρεστό στα μάτια σου. όμως, λύτρωσε μας, παρακαλούμε αυτή την μέρα.
Και απέβαλαν τους ξένους θεούς από ανάμεσα τους, και λάτρευσαν τον Κύριο»
Όταν οι Ισραηλίτες πήγαν στον Κύριο την πρώτη φορά, ΟΙ ΞΕΝΟΙ ΘΕΟΙ ΗΤΑΝ ΑΚΟΜΑ ΣΤΟ ΜΕΣΟΝ ΤΟΥΣ. Ομολόγησαν ότι αμάρτησαν. Ωστόσο είχαν ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΜΕΤΑΝΟΗΣΕΙ όταν ακόμα κρατούσαν τα ξενόφερτα είδωλα τους; Η ομολογία της αμαρτίας δεν είναι κατ’ ανάγκη και μετάνοια για την αμαρτία. Η πραγματική μετάνοια έχει να κάνει με την καρδιά, και η ομολογία για να είναι μετάνοια θα πρέπει να συνοδεύεται με αλλαγή της καρδιάς. Στον στίχο 10, οι Ισραηλίτες ομολόγησαν ότι είχαν αμαρτήσει αλλά τα είδωλα ήταν ακόμα εκεί. Γι’ αυτό πιστεύω ο Θεός τους …. έστειλε εκεί όταν είπε «πηγαίνετε και βοήστε στους θεούς που διαλέξατε». Αυτοί οι θεοί ήταν ακόμα εκεί!! Μόνο στον στίχο 16 το Ισραήλ τους απέβαλλε και άρχισε πάλι να λατρεύει τον Κύριο. Αμέσως έπειτα διαβάζουμε την αντίδραση του Κυρίου:
Κριτές 10:16β
«και η ψυχή του σπλαχνίστηκε στην δυστυχία του Ισραήλ»
Μόλις το Ισραήλ πραγματικά μετάνιωσε – και αυτό φάνηκε και από τις αντίστοιχες πράξεις – ο Θεός ήταν εκεί για να τους ελευθερώσει για μια ακόμα φορά. Μόλις μετάνιωσαν ειλικρινά, ο Κύριος δεν μπορούσε να αντέξει άλλο την δυστυχία τους. Οι Κριτές 11-12 μας περιγράφουν πως για μια ακόμα φορά τους ελευθέρωσε από τους εχθρούς τους. Δεν το έκανε εξαιτίας της δικαιοσύνης τους ούτε επειδή ήταν σίγουρος ότι δεν θα τον εγκατέλειπαν ξανά. Στην πραγματικότητα, στο κεφάλαιο 13 τους βρίσκουμε να κάνουν και πάλι τα ίδια. Το έκανε απλά και μόνο γιατί του αγαπούσε και μόλις επιστρέψανε σ’ Αυτόν με όλη τους την καρδιά, Αυτός ήταν εκεί, άσχετα με το τι είχαν κάνει ή θα έκαναν στο μέλλον.
1. Η καρδιά του Θεού – Η περίπτωση του Αχαάβ
Μ’ αρέσουν πολύ τα ιστορικά βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης. Είναι σαν μικρές βιογραφίες που δείχνουν πως ο Κύριος δούλεψε με διάφορους ανθρώπους, καλούς και κακούς. Εκεί λοιπόν στους Α Βασιλείς βρίσκουμε, μεταξύ άλλων, και την αναφορά σ’ ένα ιδιαίτερα κακό βασιλιά, τον Αχαάβ. Οι Α Βασιλείς 16:30-33 και 21:25-26 μας δίνουν το «βιογραφικό» του και τα …. «επιτεύγματα» του:
Α Βασιλείς 16:30-33
«Και ο Αχαάβ, ο γιος του Αμρί, έπραξε πονηρά μπροστά στον Κύριο, ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΟΛΟΥΣ ΟΣΟΙ ΗΤΑΝ ΠΡΙΝ ΑΠ’ ΑΥΤΟΝ. Και σαν να ήταν ένα μικρό πράγμα, το να περπατάει στις αμαρτίες του Ιεροβοάμ, του γιου του Ναβάτ, πήρε ακόμα για γυναίκα την Ιεζάβελ , την θυγατέρα του Εθβαάλ, του βασιλιά των Σιδωνιών, και πήγε και λάτρευσε τον Βαάλ, και τον προσκύνησε. Και ανήγειρε βωμό στον Βαάλ, μέσα στον οίκο του Βαάλ, που είχε οικοδομήσει στην Σαμάρεια. Και ο Αχαάβ έκανε ένα άλσος. ΚΑΙ ΓΙΑ ΝΑ ΠΑΡΟΡΓΙΣΕΙ ΤΟΝ ΚΥΡΙΟ ΤΟΝ ΘΕΟ ΤΟΥ ΙΣΡΑΗΛ, Ο ΑΧΑΑΒ ΕΠΡΑΞΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠ’ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΒΑΣΙΛΙΑΔΕΣ ΤΟΥ ΙΣΡΑΗΛ, ΟΣΟΙ ΣΤΑΘΗΚΑΝ ΠΡΙΝ ΑΠ’ ΑΥΤΟΝ.»
Και Α Βασιλείς 21:25-26
«πραγματικά, κανένας δεν στάθηκε όμοιος με τον Αχαάβ, που πούλησε τον εαυτό του στο να πράττει πονηρά μπροστά στον Κύριο, όπως τον κινούσε η γυναίκα του η Ιεζάβελ. Και έπραξε με βδελυρό τρόπο, σε υπερβολικό βαθμό, ακολουθώντας τα είδωλα, σύμφωνα με όλα όσα έπρατταν οι Αμορραίοι, που ο Κύριος είχε εκδιώξει μπροστά από τους γιους Ισραήλ»
Ο Αχαάβ περιγράφεται σαν τον πλέον κακό βασιλιά του Ισραήλ. Κανένας δεν είχε σταθεί όμοιος του σε κακία. Ο Ηλίας, ήρθε αντιμέτωπος μαζί του στους Α Βασιλείς 21. Εκεί διαβάζουμε:
Α Βασιλείς 21:20-22
«Και ο Αχαάβ είπε στον Ηλία: Με βρήκες, εχθρέ μου; Κι απάντησε: Σε βρήκα. επειδή πούλησες τον εαυτό σου στο να πράττεις το πονηρό μπροστά στον Κύριο. Να λέει ο Κύριος: εγώ θα φέρω κακό επάνω σου, και θα σαρώσω πίσω σου, και θα εξολοθρεύσω από τον Αχαάβ εκείνον που ουρεί προς τον τοίχο, και τον δούλο και τον ελεύθερο ανάμεσα στον Ισραήλ. και θα κάνω την οικογένεια σου όπως την οικογένεια του Ιεροβοάμ, του γιου του Ναβάτ, και καθώς την οικογένεια του Βαασά, του γιου του Αχιά, εξαιτίας του παροργισμού με τον οποίον με παρόργισες, και έκανες τον Ισραήλ να αμαρτήσει»
Αυτή ήταν η ετυμηγορία του Κυρίου ενάντια στον Αχαάβ. Αυτός και η οικογένεια του δεν θα είχαν καλό τέλος. Ωστόσο, ας μην νομίζουμε ότι αυτό έκανε τον Κύριο να αισθάνεται ευχάριστα. Όπως ο Ιεζεκιήλ 18:23 λέει:
Ιεζεκιήλ 18:23
«Μήπως εγώ θέλω πραγματικά τον θάνατο του ανόμου, λέει ο Κύριος ο Θεός, και όχι να επιστρέψει από τους δρόμους του και να ζήσει;»
Ο Θεός δεν λαμβάνει ικανοποίηση στο να κρίνει αμαρτωλούς αλλά στο να τους βλέπει να μετανοούν. Οποιοσδήποτε μετανοεί είναι ευπρόσδεκτος σ’ αυτόν. Ωστόσο, θα ήταν κάτι τέτοιο διαθέσιμο ακόμα και για τον Αχαάβ, τον πλέον πονηρό βασιλιά του Ισραήλ; Οι στίχοι 27-29 μας λένε:
Α Βασιλείς 21:27-29
«Και καθώς ο Αχαάβ άκουσε τα λόγια αυτά, έσχισε τα ιμάτια του, και έβαλε σάκο πάνω στην σάρκα του, και νήστευσε, και ήταν πλαγιασμένος, περιτυλιγμένος με σάκο, και περπατούσε σκυμμένος. Και ήρθε ο λόγος του Κυρίου στον Ηλία τον Θεσβίτη, λέγοντας: Είδες πως ταπεινώθηκε μπροστά μου ο Αχαάβ; Επειδή ταπεινώθηκε μπροστά μου, δεν θα φέρω το κακό στις ημέρες του. στις ημέρες του γιου του θα το φέρω πάνω στην οικογένεια του»
Η κρίση του Κυρίου ήταν επάνω σε ολόκληρη την οικογένεια του Αχαάβ. Όμως η μετάνοια και ταπείνωση του Αχαάβ μετά από όσα του είπε ο Ηλίας, ήταν αρκετά για να αναβάλουν την κρίση για το τεράστιο κακό που αυτός και η οικογένεια του είχαν κάνει. Δυστυχώς ωστόσο, η οικογένεια του, και ο ίδιος πάλι αργότερα, συνέχισαν στην ίδια κακία - δες για παράδειγμα Βασιλείς Α 22 και Βασιλείς Β 3:1-3 - και η απόφαση του Κυρίου όπως ειπώθηκε από τον Ηλία εκτελέστηκε όντως στις ημέρες του γιου του Αχαάβ, Ιωράμ (δες Βασιλείς Β 9-10).
2. Η καρδιά του Θεού: Η περίπτωση του Μανασσή
Ο Αχαάβ δεν ήταν ο μόνος βασιλιάς του Ισραήλ που έκανε κακό. Πέρα απ’ αυτόν υπήρξαν πολλοί άλλοι που συμπεριφέρθηκαν όμοια του. Ένας από αυτούς, βασιλιάς του Ιούδα αυτή την φορά, ήταν ο Μανασσής ο γιος του Εζεκία, που δυστυχώς όμως δεν είναι γνωστός για τους ίδιους λόγους όπως ο πατέρας του. Στην σύνοψη της βασιλείας του που δίνεται στο Β Χρονικών 33:2 διαβάζουμε:
Β Χρονικών 33:2
«και έπραξε [ο Μανασσής] πονηρά μπροστά στον Κύριο, σύμφωνα με τα βδελύγματα των εθνών, τα οποία ο Κύριος είχε εκδιώξει από μπροστά από τους γιους Ισραήλ»
και Β Χρονικών 33:9
«Και ο Μανασσής πλάνησε τον Ιούδα και τους κατοίκους της Ιερουσαλήμ,
ώστε να πράττουν πονηρότερα από τα έθνη, που ο Κύριος είχε αφανίσει μπροστά από τους γιους Ισραήλ»
Όπως φαίνεται, ο Μανασσής ήταν το αντίστοιχο του Αχαάβ στον Ιούδα. Και οι δυο ξεπέρασαν σε κακία τα έθνη που πιο μπροστά κατοικούσαν εκεί! Η συμπεριφορά του Μανασσή και του λαού του, ελέγχθηκε από τον Κύριο αλλά χωρίς αποτέλεσμα: ΔΕΝ ΕΔΩΣΑΝ ΠΡΟΣΟΧΗ. Οι στίχοι 10-11 μας λένε:
Β Χρονικών 33:10-11
«Και ο Κύριος μίλησε στον Μανασσή, και στον λαό του. όμως δεν έδωσαν προσοχή.
Γι’ αυτό [σαν αποτέλεσμα της αδιαφορίας τους] έφερε εναντίον τους ο Κύριος τους άρχοντες του στρατού του βασιλιά της Ασσυρίας, και έπιασαν τον Μανασσή ανάμεσα στους θάμνους, και αφού τον έδεσαν με αλυσίδες, τον έφεραν στην Βαβυλώνα»
Ο Κύριος επιχείρησε να διορθώσει τον βασιλιά και τον λαό του. Δεν ήθελε να δει τον Μανασσή στην κατάσταση που τελικά κατέληξε. Ελλείψει μετανοίας όμως, αυτή ήταν αναπόφευκτη. Ευτυχώς, όπως και με τους Ισραηλίτες στους Κριτές 10, η θλίψη που προέκυψε ήταν σημείο μεταστροφής για τον Μανασσή, που άρχισε πλέον να εκζητεί τον Κύριο!
Β Χρονικών 33:12-13α
«Κι ενώ ήταν μέσα σε θλίψη, ικέτευσε [ο Μανασσής ] τον Κύριο τον Θεό του, και ταπεινώθηκε υπερβολικά μπροστά στον Θεό των πατέρων του, και προσευχήθηκε σ’ Αυτόν»
Όταν ο Μανασσής ήταν στην Ιερουσαλήμ σε ειρήνη, ο Θεός μιλούσε αλλά αυτός δεν άκουγε. Τώρα που ήταν αλυσοδεμένος , ήταν η σειρά του να αρχίσει να μιλάει στον Θεό, ΤΑΠΕΙΝΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΤΟΥ ΜΠΡΟΣΤΑ ΤΟΥ. Για να δούμε λοιπόν αν ο Κύριος τον άκουσε:
Β Χρονικών 33:13
«τότε [όταν ο Μανασσής ταπεινώθηκε μπροστά στον Κύριο]ο Θεός τον ελέησε, και άκουσε την δέηση του, και τον επανέφερε στην Ιερουσαλήμ, στο βασίλειο του. Τότε γνώρισε ο Μανασσής ότι ο Κύριος Αυτός είναι ο Θεός»
Όταν ήταν στην Ιερουσαλήμ, ο Μανασσής είχε γίνει ένας ακόμα πρωταθλητής της κακίας. Όταν όμως μέσα σε θλίψη στράφηκε στον Κύριο, Αυτός δεν άρχισε να υπολογίζει το κακό που αυτός ο βασιλιάς είχε κάνει. Αντ’ αυτού «τον ελέησε και άκουσε την δέηση του», και επανέφερε τον μετανιωμένο βασιλιά πίσω στον θρόνο του.
3. Η καρδιά του Θεού: Η περίπτωση της Νινευή
Σ’ αυτή την περίπτωση αναφέρεται το σύντομο βιβλίο του Ιωνά. Ο Κύριος μίλησε στον Ιωνά και του ανέθεσε μια συγκεκριμένη αποστολή, που δίνεται στους στίχους 1 και 2
Ιωνάς 1:1-2
«Και έγινε λόγος του Κυρίου στον Ιωνά τον γιο του Αμαθί, λέγοντας: Σήκω, πήγαινε στην Νινευή την μεγάλη πόλη, και κήρυξε εναντίον τους. επειδή η ασέβεια τους ανέβηκε μπροστά μου»
Γνωρίζουμε ίσως όλοι τι ο Ιωνάς αρχικά έκανε και πως δεν υπάκουσε στον λόγο του Θεού – η περίπτωση του είναι ακόμα μια που θα ταίριαζε σ’ αυτό το άρθρο - αλλά τελικά στο κεφάλαιο 3 τον βρίσκουμε να πηγαίνει στην Νινευή
Ιωνάς 3:1-4
«Και έγινε λόγος του Κυρίου στον Ιωνά για δεύτερη φορά, λέγοντας: Σήκω πήγαινε στην Νινευή, την μεγάλη πόλη, και κήρυξε σ’ αυτή το κήρυγμα, που εγώ μιλάω σε σένα. Και ο Ιωνάς σηκώθηκε και πήγε στην Νινευή, σύμφωνα με τον λόγο του Κυρίου. Η Νινευή ήταν μια υπερβολικά μεγάλη πόλη, έκτασης δρόμου τριών ημερών. Και ο Ιωνάς άρχισε να περνάει μέσα από την πόλη δρόμο μιας ημέρας, και κήρυξε, και είπε: Ακόμα 40 ημέρες και η Νινευή θα καταστραφεί»
Αυτό που ο Κύριος ήθελε μέσα από τον Ιωνά ήταν να προειδοποιήσει την Νινευή για την επερχόμενη κρίση, στρέφοντας τους σε μετάνοια. Οι στίχοι 5-9 μας λένε τι έκαναν οι κάτοικοι της Νινευή στο άκουσμα των λόγων του Κυρίου.
Ιωνάς 3:5-9
«Και οι άνδρες της Νινευή πίστεψαν στον Θεό, και κήρυξαν νηστεία, από τον μεγάλο ανάμεσα τους μέχρι τον μικρό τους. επειδή ο λόγος είχε φτάσει στον βασιλιά της Νινευή, και σηκώθηκε από τον θρόνο του και έβγαλε από πάνω του την στολή του, και σκεπάστηκε με σάκο, και κάθισε επάνω σε στάχτη. Και διακηρύχθηκε και γνωστοποιήθηκε στην Νινευή, με ψήφισμα του βασιλιά και των μεγιστάνων του, και ειπώθηκε: Οι άνθρωποι και τα κτήνη, τα βόδια και τα πρόβατα, να μην γευθούν τίποτα. ούτε να βοσκήσουν ούτε να πιουν νερό. αλλά άνθρωπος και κτήνος να σκεπαστούν με σάκους και να φωνάξουν στον Θεό δυνατά. κι ας επιστρέψουν κάθε ένας από τον πονηρό του δρόμο, και από την αδικία που είναι στα χέρια τους. Ποιος ξέρει αν ο Θεός επιστρέψει και μεταμεληθεί, και επιστρέψει από την οργή του θυμού του, και δεν χαθούμε;»
Σε αντίθεση με τον Μανασσή της προηγούμενης περίπτωσης, οι άνθρωποι της Νινευή ΕΔΩΣΑΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΑ ΛΕΓΟΜΕΝΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ, με πρώτο τον βασιλιά και τους άρχοντες που διέταξαν, νηστεία και προσευχή απ’ όλους. Έπειτα ο στίχος 10 μας λέει τι ο Κύριος έκανε:
Ιωνάς 3:10
«Και ο Θεός είδε τα έργα τους [όχι απλά τα λόγια τους], ότι απέστρεψαν από τον πονηρό τους δρόμο. και ο Θεός μεταμελήθηκε για το κακό, που είχε πει να κάνει σ’ αυτούς. ΚΑΙ ΔΕΝ ΤΟ ΕΚΑΝΕ»
Μεταμελήθηκε ο Κύριος γι’ αυτό που επρόκειτο να κάνει πάνω στην Νινευή, και αυτό γιατί οι άνθρωποι της Νινευή ΜΕΤΑΝΟΗΣΑΝ.
4. Συμπέρασμα
Αν και η αμαρτία μπορεί να φράζει το μονοπάτι προς τον Θεό, ωστόσο η μετάνοια το ανοίγει διάπλατα. Ακόμα και για περιπτώσεις σαν του Αχαάβ και του Μανασσή αυτό το μονοπάτι ήταν διάπλατα ανοικτό, όταν ταπεινώθηκαν μπροστά στον Κύριο. Αν αμαρτήσαμε, το ερώτημα δεν είναι κατά πόσο ο Κύριος θα μας συγχωρέσει. Η συγχώρεση Του είναι δεδομένη όταν όμως υπάρχει ΜΕΤΑΝΟΙΑ. Αν αμαρτήσαμε λοιπόν, ΜΕΤΑΝΙΩΣΑΜΕ; Όχι στα λόγια, αλλά ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ, στην καρδιά; ΛΥΠΗΘΗΚΑΜΕ για την αμαρτία, κλάψαμε ή συνεχίζουμε με την ίδια σκληρή καρδιά πλανόντες τους εαυτούς μας ότι …. δεν πειράζει και δικαιολογώντας την αμαρτία αντί να μετανοήσουμε γι’ αυτή; Ιδού τι συνιστά ο Ιάκωβος:
Ιακώβου 4:8-10
«Πλησιάστε στον Θεό, και θα πλησιάσει σε σας. Καθαρίστε τα χέρια σας, αμαρτωλοί, και αγνίστε τις καρδιές σας, δίψυχοι. Κακοπαθήστε και πενθήστε και κλάψτε. το γέλιο σας ας μεταστραφεί σε πένθος, και η χαρά σε κατήφεια. Ταπεινωθείτε μπροστά στον Κύριο και θα σας υψώσει»
Σε όλες τις περιπτώσεις που είδαμε η μετάνοια συνοδεύονταν από αλλαγή της καρδιάς, από πένθος και λύπη για την αμαρτία και από ταπείνωση μπροστά στον Κύριο. Είθε να μας ανοίξει ο Κύριος τα μάτια όπου εμείς τα κλείνουμε, και εμείς να ανοίξουμε την καρδιά μας σ’ Αυτόν και να την κάνουμε διαφανή, χωρίς κρυφά σημεία, υπεκφυγές, δικαιολογίες και αυτοδικαιώσεις. Είθε όσοι από μας δεν είναι στην αγκαλιά Του, ΝΑ ΠΛΗΣΙΑΣΟΥΜΕ ΚΑΙ ΠΑΛΙ Σ’ ΑΥΤΟΝ ΜΕΤΑΝΙΩΜΕΝΟΙ ΚΑΙ ΘΑ ΠΛΗΣΙΑΣΕΙ ΚΑΙ ΑΥΤΟΣ ΣΕ ΜΑΣ.